Analiza i synteza – czynność polegająca na wyodrębnianiu elementów z całości i złożeniu wybranych elementów w całość; czynności te dotyczą procesów poznawczych, doznań zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku i ruchu.
Analiza głoskowa – umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy – głoski.
Analiza sylabowa – umiejętność rozkładania słów na sylaby.
Błędy specyficzne – błędy popełniane podczas pisania, typowe dla występowania dysleksji rozwojowej; mogą być charakterystyczne dla zaburzeń funkcji wzrokowych, bądź funkcji słuchowo-językowych.
Ćwiczenia słuchowe – ćwiczenia usprawniające działanie analizatora słuchowego.
Ćwiczenia wzrokowe – ćwiczenia usprawniające działanie analizatora wzrokowego; są często połączone z usprawnianiem motoryki rąk oraz współdziałaniem ręki i oka, czyli koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Deficyty rozwojowe – opóźnienia rozwoju psychoruchowego, wolniejsze tempo rozwoju pewnych funkcji; mogą obejmować większy obszar – wtedy są parcjalne (np. motoryki dużej i małej), mniejszy – fragmentaryczne ( motoryki rąk).
Dostosowanie wymagań edukacyjnych – zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc mocne strony i dysfunkcje rozwoju i funkcjonowania dziecka. Dostosowanie wymagań może być zastosowane ze względu na niższe niż przeciętne możliwości intelektualne ( zaburzenia i odchylenia rozwojowe) lub specyficzne trudności w uczeniu się (dysleksja rozwojowa).
Dysleksja rozwojowa – zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu; w ramach tego syndromu wyróżnia się trzy terminy: dysleksja, dysortografii, dysgrafia. Określenie rozwojowa oznacza, że trudności ujawniają się od początku nauki szkolnej. Specyficzne trudności w opanowaniu czytania i pisania są konsekwencją zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych i ich integracji (zaliczamy tu funkcje językowe, spostrzeganie, motorykę, uwagę i pamięć). Specyficznych trudności w uczeniu się nie rozpoznaje się u dzieci z: inteligencją niższa niż przeciętna, niepełnosprawnością intelektualną, niedosłuchem i niedowidzeniem, chorobami neurologicznymi ( takimi jak – epilepsja, dziecięce porażenia mózgowe, po urazach głowy lub zapaleniu opon mózgowych), zaniedbanych środowiskowo. Zaburzenia te mogą występować w formie trudności o węższym zakresie:
Dysleksja – trudności w opanowaniu umiejętności czytania.
Dysgrafia – trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma.
Dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.
Funkcje poznawcze – zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki między nimi ( odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza) – należą tu: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia wzrokowe, słuchowo-językowe, dotykowe, kinestetyczne, orientacja w schemacie ciała i w kierunkach w przestrzeni.
Inteligencja ogólna – jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. W jej skład wchodzą: Inteligencja werbalna – obejmuje funkcjonowanie słowno-pojęciowe, bada procesy pamięci oraz umiejętność posługiwania się wiedzą nabytą w ciągu życia, Inteligencja niewerbalna – obejmuje funkcjonowanie przestrzenno-spostrzeżeniowe, bada głównie zdolność myślenia logicznego, w oparciu o konkrety – materiał spostrzegany wzrokowo. Inteligencję można mierzyć za pomocą Skali Inteligencji D.Wechslera. W wyniku badania otrzymuje się Iloraz Inteligencji danej osoby w skali słownej, skali bezsłownej oraz skali pełnej, dzięki czemu można ustalić, który rodzaj inteligencji jest mocną stroną ucznia, jakie uzdolnienia poznawcze najlepiej pomagają mu w jego funkcjonowaniu.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – współdziałanie, zharmonizowanie funkcji wzrokowych i ruchowych, współpraca oka i ręki. Dzięki niej możliwe jest sprawne pisanie.
Lateralizacja – dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała (u większości ludzi jest prawostronna czyli prawej ręki, oka, nogi. Może być również lewostronna lub skrzyżowana np. dominujące są lewe oko, prawa ręka).
Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała, w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania.
Motoryka mała – sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji; czynności manualne niezbędne podczas samoobsługi, rysowania, pisania.
Myślenie przyczynowo-skutkowe – umiejętność określenia kolejności wydarzeń, porządkowania ich, ocenienia co jest skutkiem a co przyczyną
Nauczyciel terapeuta – specjalista w prowadzeniu terapii pedagogicznej uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Obniżona sprawność manualna – niska sprawność ruchowa rąk, dzieci o obniżonej sprawności manualnej mają trudności w pisaniu, posługiwaniu się nożyczkami, manipulowaniu drobnymi elementami np. przy zapinaniu guzików.
Pamięć – zdolność zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji. Może być świeża, bezpośrednia – wykorzystywana zaraz po ekspozycji bodźca lub odroczona – po pewnym odstępie czasowym.
Pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy, odpowiada za odpowiednie zapamiętywanie m.in. znaków graficznych i liter
Pamięć słuchowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu do przyswajania wiedzy
Percepcja – organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia; jest to świadoma reakcja narządu zmysłowego na różne bodźce zewnętrzne.
Percepcja słuchowa – jest to zdolność do odbioru dźwięków, ich rozpoznawania i różnicowania, a także interpretowania przez odniesienie do poprzednich doświadczeń (zdolność słuchowego spostrzegania, różnicowania wyrazów, sylab, głosek)
Percepcja wzrokowa – jest to zdolność do postrzegania i różnicowania kształtów, obrazów, rejestrowania położenia przestrzennego elementów.
Rozwój psychoruchowy – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno- poznawczych oraz motorycznych) rozwijających się od urodzenia i przechodzących przez różne stadia. Najlepiej jest jeśli przebiega on harmonijnie.
Rozwój psychoruchowy nieharmonijny – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer, np. niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyśpieszeniem.
Rozwój psychoruchowy zaburzony – zakłócenia rozwoju ze względu na tempo, rytm oraz dynamikę.
Ryzyko dysleksji – obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyt rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie dysleksji.
Słuch fonemowy – to zdolność różnicowania głosek podobnie brzmiących np.: z-s koza – kosa. Trudności w tym zakresie są przyczyną błędów w pisowni zmiękczeń, zapisywaniu i-j, odróżnianiu głosek nosowych om, em, on, en, pisowni głosek dźwięcznych z-s, k-g.
Tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego – szybkość uczenia się pisania symboli graficznych oparte na koordynacji oka i ręki, uzależnionego od prawidłowej sprawności ruchowej rąk i silnej lateralizacji
Terapia pedagogiczna – specjalistyczne zajęcia korekcyjno–kompensacyjne, prowadzone za pomocą różnorodnych metod i technik, mające na celu usprawnianie zaburzonych funkcji i wyrównywanie deficytów rozwoju.
Zaburzenia orientacji przestrzennej – przejawiają się brakiem orientacji w lewej i prawej stronie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzeni: w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod itp.
Zaburzenia percepcji słuchowej – słuchowe zaburzenia odbioru mowy, które nie są uwarunkowane niedosłuchem, lecz zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania odpowiednich okolic mózgu, głównie w lewej półkuli, gdzie zlokalizowany jest ośrodek korowy słuchowy.
Zaburzenia percepcji wzrokowej – zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów.
Zaburzenia słuchu fonemowego – trudności w spostrzeganiu dźwięków mowy, a więc w odróżnianiu głosek i różniących je cech dystynktywnych (np. z-s – różni tylko jedna cecha dystynktywna dźwięczność).
Zaburzenia umiejętności fonologicznych – trudności w operowaniu cząstkami mowy (sylabami, głoskami, cząstkami wyrazów). W ich wyniku pojawiają się takie charakterystyczne błędy jak:
• W pisaniu: przestawianie i opuszczanie liter, końcówek wyrazów, wolne tempo pisania, błędy w pisaniu ze słuchu.
• W czytaniu: długo utrzymujące się głoskowanie, wolne tempo, brak płynności, trudności z rozumieniem czytanych treści.
Opracowano na podstawie poradnika „Uczeń z dysleksją w szkole” M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Operon, Gdynia 2004 oraz książki „Skala inteligencji Wechslera dla dzieci (WISC-R) w praktyce psychologicznej” G.Krasowicz-Kupis, K. Wiejak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.