Stanowisko pedagoga szkolnego zostało w Polsce utworzone w 1975 roku. Głównym zadaniem pedagoga jest sprawowanie opieki wychowawczej nad młodzieżą w szkole i poza szkołą oraz koordynowanie współpracy z domem. Do szczególnych zadań pedagoga szkolnego należą m.in. dokonywanie okresowej oceny sytuacji wychowawczej w szkole, udzielanie uczniom pomocy w wyborze kierunku dalszej nauki, koordynowanie pracy zespołu badającego dojrzałość szkolną, udzielanie rodzicom porad wychowawczych, pomoc nauczycielom w rozwiązywaniu trudności wychowawczych, organizowanie pomocy w likwidowaniu niepowodzeń szkolnych oraz zaburzeń rozwojowych, organizowanie opieki nad dziećmi zaniedbanymi i opuszczonymi”. Szczegółowe wytyczne dotyczące pracy nauczyciela – pedagoga szkolnego określają: Dziennik Urzędowy MOIW 1975 Nr 11 poz.112, Rozporządzenie MEN z dnia 15 stycznia 2001 r. Zadania te można podzielić na pięć podstawowych zakresów oddziaływań.

Są to:

rozpoznawanie indywidualnych potrzeb ucznia określenie form i sposobów udzielania pomocy odpowiednio do rozpoznanych potrzeb organizowanie i planowanie różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla uczniów, uczniów i nauczycieli, podejmowanie działań na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej dla uczniów wybitnie zdolnych, znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej.

Pedagog szkolny zajmuje w mikrosystemie szkolnym wysoką pozycję równą zastępcy dyrektora. Jest to uwarunkowane rangą wykonywanych przez niego obowiązków . Wśród nich na plan pierwszy wysuwają się prace natury wychowawczej i profilaktycznej, które obecnie należą do priorytetowych w szkole. Pedagodzy szkolni są grupą nauczycieli najlepiej przygotowanych i wyszkolonych specjalistów w zakresie szeroko rozumianych oddziaływań profilaktycznych. Aby to osiągnąć pedagog powinien nie tylko bezustannie doskonalić swój warsztat pracy, ale również pracować nad własnym rozwojem osobistym.     W szkole pedagog pełni główną rolę inicjatora i organizatora oddziaływań profilaktycznych, ponieważ najlepiej rozumie i dostrzega potrzeby dzieci i młodzieży. W tej roli inspiruje i wspiera działania wychowawców w realizacji działań wychowawczych i profilaktycznych, jak również pełni rolę łącznika między szkołą a otoczeniem. Jako osoba odpowiedzialna za monitorowanie działań na terenie szkoły, wprowadza niezbędne modyfikacje do szkolnego programu profilaktyki.

Działalność pedagoga szkolnego nie może być w sposób szczegółowy regulowana centralnie, jak w przypadku nauczyciela , ponieważ musi być dostosowana do potrzeb konkretnej placówki, w której pracuje. W pracy pedagoga najważniejsze jest indywidualne doradztwo prowadzone dla ucznia, a także organizowanie opieki nad uczniami oraz praca z dziećmi czy młodzieżą o zaburzonym zachowaniu (niedostosowanie społeczne). Specyfika pracy pedagoga szkolnego polega na konieczności dostosowania metod i form pracy do zasobów i potrzeb konkretnej placówki oraz całej społeczności szkolnej i lokalnej. Najważniejsza sprawą w tej kwestii jest prawidłowa , głęboka i trafna diagnoza potrzeb i problemów danego środowiska. Istotną grupą zadań są czynności mające na celu przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym różnego typu i o różnym pochodzeniu.

Organizowanie pomocy w nauce dla uczniów mających trudności w realizowaniu programu szkolnego w pewnym sensie nakłada na pedagoga pełnienie roli korepetytora. Tę grupę dzieci objętych indywidualną opieką stanowią uczniowie, którym środowisko rodzinne nie jest w stanie zapewnić pomocy w nauce. Kolejną sferą działań są zadania z zakresu pracy socjalnej, środowiskowej czy interwencyjnej. W roli pracownika socjalnego pedagog dokładnie rozpoznaje nie tylko warunki socjalno – bytowe ucznia, ale również atmosferę wychowawczą panującą w danym środowisku rodzinnym. Podejmowane działania powinny dotyczyć organizowania pomocy materialnej dla potrzebujących uczniów. Pedagog udziela również wsparcia i pomocy rodzicom mającym problemy w procesie wychowania swoich dzieci. Realizuje to poprzez indywidualny kontakt z rodzicami i udział w zebraniach rodzicielskich, omawiając na nich problematykę potencjalnych trudności wychowawczych charakterystycznych dla określonego wieku rozwojowego dzieci. Specyfika pracy pedagoga wymaga umiejętności nawiązywania dobrego kontaktu, zarówno z indywidualnym uczniem, rodzicami, nauczycielami i całymi klasami. W pracy indywidualnej z uczniem planuje i organizuje pomoc dziecku i rodzinie, kieruje do instytucji specjalistycznych, z którymi współpracuje. Jeśli ma odpowiednie kwalifikacje może organizować formy pomocy grupowej uczniom i rodzicom.

W swej pracy pedagog współpracuje z różnymi instytucjami i organizacjami takimi jak: Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna, Centrum Pomocy Rodzinie, Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Punktem Profilaktyki, Miejską Komisją ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Sądem Rodzinnym i Nieletnich, Kościołem, Towarzystwem Przyjaciół Dzieci, Polskim Czerwony Krzyżem oraz organizacjami pozarządowymi, np. stowarzyszeniami i fundacjami. Doświadczony i dobrze przygotowany pedagog szkolny pełni w swej szkole rolę edukatora i doradcy dla innych nauczycieli i jest liderem WDN – Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli. Dzielenie się wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami (prowadzenie rad szkoleniowych, warsztatów umiejętności wychowawczych) oraz prowadzenie pedagogizacji i warsztatów dla rodziców w istotny sposób wpływa na tworzenie środowiska wychowawczego wokół szkoły. Style i formy pracy pedagoga szkolnego uwarunkowane są specyfiką danej szkoły.
Wszystkie pełnione przez pedagoga role splatają się ze sobą i wzajemnie przenikają, tak jak splatają się ze sobą sfery oddziaływań związane z realizacją wykonywanych zadań. Niejednokrotnie trudno je od siebie oddzielić.